注音符号是标准汉语标音系统之一。以章太炎编创的 “纽文”、“韵文” 为蓝本,1912 年由中华民国教育部制定、1918 年正式发布。现有 37 个字母(声母 21 个、介音 3 个及韵母 13 个)。
前身
清朝末年,自 1892 年起出现汉语发音教育的革命,许多知识分子研拟汉字的拼音符号系统,史称 “切音字运动”,此运动出现许多套改造汉字的方案。其中,章太炎的 “纽文” 与 “韵文” 方案后来成为注音符号的前身。章太炎在 1906 年 6 月后,第 3 次避难日本,他成为当时日本同盟会的机关报《民报》的主编。在 1908 年 6 月 10日 出版的《民报》第 21 号,刊登章太炎的〈驳中国用万国新语说〉一文,文中发表他创造的 36 个 “纽文”,22 个 “韵文”,是今日注音符号的前身。因为当时的中国汉字仍是用二千年以来的 “反切” 方法,用汉字注音,相当不便。章太炎模仿日语假名文字,以 “简化偏旁” 的办法,利用汉字小篆的结构,创造一套记音字母。
注音符号表
韵母 |
介音 |
声母 |
||||||||
ㄦ | ㄢ | ㄞ | ㄚ | ㄧ | ㄗ | ㄓ | ㄐ | ㄍ | ㄉ | ㄅ |
ㄣ | ㄟ | ㄛ | ㄨ | ㄘ | ㄔ | ㄑ | ㄎ | ㄊ | ㄆ | |
ㄤ | ㄠ | ㄜ | ㄩ | ㄙ | ㄕ | ㄒ | ㄏ | ㄋ | ㄇ | |
ㄥ | ㄡ | ㄝ | ㄖ | ㄌ | ㄈ | |||||
卷舌韵母 |
鼻韵母 |
复韵母 |
单韵母 |
介音 |
平舌音 |
翘舌音 |
舌面前音 |
舌根音 |
舌尖中音 |
唇音 |
符号字源及发音
声母 | |||||
注音 | 原型 | 字源 | 国际音标 | 汉语拼音 | 威妥玛拼音 |
ㄅ | 勹 | “包”之古字,取其声。 | p | b | p |
ㄆ | 攵 | “扑”之古字,取其声。 | pʰ | p | pʻ |
ㄇ | 冖 | “幂”之古字,取其声。 | m | m | m |
ㄈ | 匚 | 《说文》:“匚,受物之器。”古代盛器,取其声。 | f | f | f |
ㄉ | ? | “刀”字异体,取其声。 | t | d | t |
ㄊ | ? | 同“突”(倒“子”形:“? ”、“子 ”),取其声。 | tʰ | t | tʻ |
ㄋ | ? | “乃”字异体,取其声。 | n | n | n |
ㄌ | ? | “力”字异体,取其声。 | l | l | l |
ㄍ | 巜 | “浍”字异体,取其声。 | k | g | k |
ㄎ | 丂 | 象树枝形,“柯”之初文,“考”之声符,取其声。 | kʰ | k | kʻ |
ㄏ | 厂 | 非“廠”之简化,部首名,说文解字:“山石之厓岩,人可居。”取其声。 | x | h | h |
ㄐ | 丩 | “纠”之古字,取其声。 | t͡ɕ | j | ch |
ㄑ | ? | 同“畎”,田间水道,取其声。 | t͡ɕʰ | q | chʻ |
ㄒ | 丅 | “下”之古字,取其声。 | ɕ | x | hs |
ㄓ | ? | “之”之古字,取其声。 | ʈ͡ʂ | zh | ch |
ㄔ | 彳 | 《正字通》:“左步为‘彳’,右步为‘亍’,合‘彳、亍’为‘行’。”取其声。 | ʈ͡ʂʰ | ch | chʻ |
ㄕ | ? | “尸”字异体,取其声。 | ʂ | sh | sh |
ㄖ | 日 | “日”字异体,取其声。 | ʐ | r | j |
ㄗ | 卩 | “节”之古字,取其声,读尖音,尖团合流之前“节”读做ㄗㄧㄝˊ。 | t͡s | z | ts |
ㄘ | ? | “七”之《说文》小篆,取其声,读尖音,尖团合流之前“七”读做ㄘㄧ。 | t͡sʰ | c | tsʻ |
ㄙ | 厶 | “私”之古字,取其声。 | s | s | s |
介音/韵母 | |||||
注音 | 原型 | 字源 | 国际音标 | 汉语拼音 | 威妥玛拼音 |
ㄧ | 一 | 源自数字的“一”,取其韵。 | j / i | y / i | i |
ㄨ | 㐅 | “五”之古字,取其韵。 | w / u | w / u | u |
ㄩ | ? | 《说文》:“?卢,饭器,以柳为之。象形。”,音qū,即“去”( )之声符(下半部)。取其韵。 | ɥ / y | yu / ü | ü |
韵母 | |||||
注音 | 原型 | 字源 | 国际音标 | 汉语拼音 | 威妥玛拼音 |
单音韵母 | |||||
ㄚ | 丫 | 《广韵》:“丫,象物开之形。物之歧头曰丫。”取其韵。 | ä | a | a |
ㄛ | ? | 同“呵”,取其韵。原本ㄛ、ㄜ视为同音位,后分出ㄜ。 | o | o | o |
ㄜ | ㄮ | “ㄛ”之转化,由“ㄛ”添笔而成,为后来新加。 | ɤ | e | ê |
ㄝ | ? | “也”之异体,《说文》:“ ,秦刻石‘也’字。”取其韵。 | ɛ | ê | eh |
复音韵母 | |||||
ㄞ | ? | 即“ㄚㄧ”。“亥”之异体,取其韵。 | aɪ | ai | ai |
ㄟ | 乁 | 即“ㄝㄧ”。《字汇》:“丿右戾讹左,乀左戾讹右,?非。”,读作 fēi,取其韵。 | eɪ | ei | ei |
ㄠ | 幺 | 即“ㄚㄨ”。“幺”,小也,细也,截取“么”字,取其韵。 | ɑʊ | ao | ao |
ㄡ | 又 | 即“ㄛㄨ”。“又”字小篆为右手之象形,取其韵。 | ɤʊ̯ | ou | ou |
ㄢ | ? | 即“ㄚㄋ”。截取“函”(函)字上方。 | än | an | an |
《说文》:“?,艸木之华未发函然。”取其韵。 | |||||
ㄣ | ? | 即“ㄜㄋ”。今字作“隐”,匿也,为“?”字小篆楷化而来。取其韵。 | ən | en | ên |
ㄤ | 尢 | 即“ㄚㆭ”。脚跛也。 | ɑŋ | ang | ang |
《玉篇·尢部》:“尢,跛、曲胫也。”取其韵。 | |||||
ㄥ | ? | 即“ㄜㆭ”。同“肱”,截取“厷”而来,如人胳臂弯曲模样, | ɤŋ | eng | êng |
《说文》段玉裁注:“ㄥ,古文厷,象形,象曲肱。”取其韵。 | |||||
儿化韵母 | |||||
ㄦ | 儿 | 截取“儿”而来。本为“人”之异体。隶变后,“人”位于下方作“儿”形,“儿”亦从之。取其韵。 | ɑɻ | er | êrh |
老国音用声母 | |||||
注音 | 原型 | 字源 | 国际音标 | 汉语拼音 | 威妥玛拼音 |
ㄪ | 万 | 从“萬”古代简体字“万”,取其声。 | v | v | v |
ㄫ | 兀 | 《说文》:“高而上平也。”取其声。 | ŋ | ng | ng |
ㄬ | 广 | 读音:ㄧㄢˇ。《说文》:“因厂(崖)为屋也。”取其声。非“廣”之简化。 | n̠ʲ | gn | gn |
其他注音 | |||||
注音 | 原型 | 字源 | 国际音标 | 汉语拼音 | 威妥玛拼音 |
ㆬ | ㄇ | “ㄇ”多加一笔直竖表示闭口韵韵尾,只作解释声随韵母之用,已停止使用。 | m̩ | m | m |
ㄯ | ㄋ | “ㄋ”多加一笔直竖表示前鼻韵母韵尾,只作解释声随韵母之用,已停止使用。 | n̩ | n | n |
ㆭ | ㄫ | “ㄫ”多加一笔直竖表示后鼻韵母韵尾,只作解释声随韵母之用,已停止使用。 | ŋ̍ | ng | ng |
声调
注音声调四声调号标在韵母右上角,而轻声在直写时则是标在整个字音上头,横写时标在整个字音前头。轻声只是将字轻读,一般而言不列入四声。
名称 | 阴平声 | 阳平声 | 上声 | 去声 | 轻声 |
顺序 | 一声 | 二声 | 三声 | 四声 | |
符号 | ˉ(通常不标) | ˊ | ˇ | ˋ | ˙ |
系统特征及对应
注音 | 国际音标 | 汉语拼音 | 威妥玛拼音 |
整体音节的音变比较 | |||
ㄅㄛ | pu̯ɔ | bo | po |
ㄆㄛ | pʰu̯ɔ | po | pʻo |
ㄇㄛ | mu̯ɔ | mo | mo |
ㄈㄛ | fu̯ɔ | fo | fo |
ㄅㄥ | pɤŋ / pʊŋ | beng | peng |
ㄆㄥ | pʰɤŋ / pʰʊŋ | peng | pʻêng |
ㄇㄥ | mɤŋ / mʊŋ | meng | mêng |
ㄈㄥ | fɤŋ / fʊŋ | feng | fêng |
ㄓ | ʈʂ͡ɨ | zhi | chih |
ㄔ | ʈʂ͡ʰɨ | chi | chʻih |
ㄕ | ʂ͡ɨ | shi | shih |
ㄖ | ʐ͡ɨ | ri | jih |
ㄗ | ʦ͡ɯ | zi | tsŭ |
ㄘ | ʦ͡ʰɯ | ci | tsʻŭ |
ㄙ | s͡ɯ | si | ssŭ |
组合韵母的音变比较 | |||
ㄧㄡ | jɤʊ̯ / iɤʊ̯ | you / iu | yu / iu |
ㄨㄟ | weɪ̯ / ueɪ̯ | wei / ui | wei / ui |
ㄨㄣ | wən / uən | wen / un | wên / un |
ㄧㄢ | jɛn / iɛn | yan / ian | yen / ien |
ㄩㄢ | ɥɛn / yɛn | yuan / uan | yüan / üan |
ㄧㄣ | jn / in | yin / in | yin / in |
ㄧㄥ | jŋ / iŋ | ying / ing | ying / ing |
ㄨㄥ | wɤŋ | weng | wêng |
ʊŋ | ong | ung | |
ㄩㄥ | jʊŋ / iʊŋ | yong / iong | yung / iung |
注音符号与拼音对照表
韵母 \ 声母 | – | ㄅ | ㄆ | ㄇ | ㄈ | ㄉ | ㄊ | ㄋ | ㄌ | ㄍ | ㄎ | ㄏ | ㄐ | ㄑ | ㄒ | ㄓ | ㄔ | ㄕ | ㄖ | ㄗ | ㄘ | ㄙ | |
b | p | m | f | d | t | n | l | g | k | h | j | q | x | zh | ch | sh | r | z | c | s | |||
ㄚ | a | a | ba | pa | ma | fa | da | ta | na | la | ga | ka | ha | zha | cha | sha | za | ca | sa | ||||
ㄛ | o | o | bo | po | mo | fo | |||||||||||||||||
ㄜ | e | e | me | de | te | ne | le | ge | ke | he | zhe | che | she | re | ze | ce | se | ||||||
ㄝ | E | ||||||||||||||||||||||
ㄦ | er | er | |||||||||||||||||||||
ㄞ | ai | ai | bai | pai | mai | dai | tai | nai | lai | gai | kai | hai | zhai | chai | shai | zai | cai | sai | |||||
ㄟ | ei | ei | bei | pei | mei | fei | dei | nei | lei | gei | hei | zhei | zei | ||||||||||
ㄠ | ao | ao | bao | pao | mao | dao | tao | nao | lao | gao | kao | hao | zhao | chao | shao | rao | zao | cao | sao | ||||
ㄡ | ou | ou | pou | mou | fou | dou | tou | nou | lou | gou | kou | hou | zhou | chou | shou | rou | zou | cou | sou | ||||
ㄢ | an | an | ban | pan | man | fan | dan | tan | nan | lan | gan | kan | han | zhan | chan | shan | ran | zan | can | san | |||
ㄣ | en | en | ben | pen | men | fen | nen | gen | ken | hen | zhen | chen | shen | ren | zen | cen | sen | ||||||
ㄤ | ang | ang | bang | pang | mang | fang | dang | tang | nang | lang | gang | kang | hang | zhang | chang | shang | rang | zang | cang | sang | |||
ㄥ | eng | beng | peng | meng | feng | deng | teng | neng | leng | geng | keng | heng | zheng | cheng | sheng | reng | zeng | ceng | seng | ||||
ㄨㄥ | ong | dong | tong | nong | long | gong | kong | hong | zhong | chong | rong | zong | cong | song | |||||||||
ㄧ | i | yi | bi | pi | mi | di | ti | ni | li | ji | qi | xi | zhi | chi | shi | ri | zi | ci | si | ||||
ㄧㄚ | ia | ya | lia | jia | qia | xia | |||||||||||||||||
ㄧㄠ | iao | yao | biao | piao | miao | diao | tiao | niao | liao | jiao | qiao | xiao | |||||||||||
ㄧㄝ | ie | ye | bie | pie | mie | die | tie | nie | lie | jie | qie | xie | |||||||||||
ㄧㄡ | iu | you | miu | diu | niu | liu | jiu | qiu | xiu | ||||||||||||||
ㄧㄢ | ian | yan | bian | pian | mian | dian | tian | nian | lian | jian | qian | xian | |||||||||||
ㄧㄣ | in | yin | bin | pin | min | nin | lin | jin | qin | xin | |||||||||||||
ㄧㄤ | iang | yang | niang | liang | jiang | qiang | xiang | ||||||||||||||||
ㄧㄥ | ing | ying | bing | ping | ming | ding | ting | ning | ling | jing | qing | ||||||||||||
ㄩㄥ | iong | yong | jiong | qiong | xiong | ||||||||||||||||||
ㄨ | u | wu | bu | pu | mu | fu | du | tu | nu | lu | gu | ku | hu | zhu | chu | shu | ru | zu | cu | su | |||
ㄨㄚ | ua | wa | gua | kua | hua | zhua | chua | shua | |||||||||||||||
ㄨㄛ | uo | wo | duo | tuo | nuo | luo | guo | kuo | huo | zhuo | chuo | shuo | ruo | zuo | cuo | suo | |||||||
ㄨㄞ | uai | wai | guai | kuai | huai | zhuai | chuai | shuai | |||||||||||||||
ㄨㄟ | ui | wei | dui | tui | gui | kui | hui | zhui | chui | shui | rui | zui | cui | sui | |||||||||
ㄨㄢ | uan | wan | duan | tuan | nuan | luan | guan | kuan | huan | zhuan | chuan | shuan | ruan | zuan | cuan | suan | |||||||
ㄨㄣ | un | wen | dun | tun | nun | lun | gun | kun | hun | zhun | chun | shun | run | zun | cun | sun | |||||||
ㄨㄤ | uang | wang | guang | kuang | huang | zhuang | chuang | shuang | |||||||||||||||
ㄨㄥ | ueng | weng | |||||||||||||||||||||
ㄩ | U | yU | nU | lU | jU | qU | xU | ||||||||||||||||
ㄩㄝ | Ue | yUe | nUe | lUe | jUe | qUe | xUe | ||||||||||||||||
ㄩㄢ | Uan | yUan | jUan | qUan | xUan | ||||||||||||||||||
ㄩㄣ | Un | yUn | jUn | qUn | xUn | ||||||||||||||||||
韵母 \ 声母 | – | b | p | m | f | d | t | n | l | g | k | h | j | q | x | zh | ch | sh | r | z | c | s | |
ㄅ | ㄆ | ㄇ | ㄈ | ㄉ | ㄊ | ㄋ | ㄌ | ㄍ | ㄎ | ㄏ | ㄐ | ㄑ | ㄒ | ㄓ | ㄔ | ㄕ | ㄖ | ㄗ | ㄘ | ㄙ |